اصلاح و تولید ارقام جدید گیاهان زینتی و تکثیر و پرورش آن‌ها صنعتی رو به رشد و در حال گسترش است. کاربرد گیاهان زینتی در فضای سبز و افزایش تقاضای مردم به ارقام جدید سبب شده تا اصلاح‌کنندگان برای تولید واریته‌های جدید با رنگ جذاب، عطر زیاد، دوام بیشتر و مقاومت به تنش‌های زیستی و غیر زیستی برنامه‌ریزی نمایند. بطور کلی تنوع یک اصل اساسی در هر برنامه اصلاحی است و اصلاح نباتات بر جمع‌آوری و یا ایجاد تنوع، انتخاب، ارزیابی و تکثیر ژنوتیپ‌های جدید تکیه دارد. یکی از راه‌های افزایش تنوع، القای جهش در شرایط درون شیشه‌ای است که با استفاده از این روش می‌توان به افزایش تنوع کمک کرده و بهره‌وری برنامه‌های اصلاحی را افزایش داد. لذا انتظار می‌رود با کاربرد این روش، علاوه بر بهبود صفات به انواع جدیدی از صفات دست یافت که در طبیعت وجود ندارند و یا احتمالا در روند تکاملی گیاهان از دست رفته‌اند. مقاله حاضر مروری بر افزایش تنوع در گیاهان زینتی از طریق القای جهش، در تلفیق با روش‌های نوین مانند کشت بافت گیاهی و کاربرد نشانگرهای مولکولی است. با توجه به مطالعه انجام شده، کاربرد عوامل جهش‌زا در کشت درون شیشه‌ای گیاهان زینتی به همراه بکارگیری نشانگرهای مولکولی به منظور تشخیص زود هنگام گیاهان جهش‌یافته و افزایش سرعت تکثیر آنها و در مجموع، افزایش بازده اصلاح گیاهان زینتی از طریق جهش پیشنهاد می‌گردد.

اُرس (Juniperus polycarpos K. Koch) یک گونه سوزنی برگ بادوام با عادت رشد متفاوت است که در مناظر اکولوژیکی رشد می کند. در این مطالعه گوناگونی ژنتیکی پنج جمعیت اُرس که در زیستگاههای فسا، سپیدان، خبر، رابور و گنو در جنوب ایران رشد می¬یابند مورد بررسی قرار گرفت. برای استخراج DNA ، نمونه های برگ از ۱۰ نمونه مختلف از هر زیستگاه (در مجموع ۵۰ مورد) جمع آوری شد. گوناگونی ژنتیکی جمعیت بر اساس ۱۲ نشانگر تکرار توالی ساده (ISSR) ارزیابی شد. نتایج ارزیابی نشانگرهای ISSR در بررسی حاضر ۷۵ جایگاه ژنی نشان داد که ۶۷ (۳۳/۸۹%) مکان چند شکل بودند، شاخص¬های نشانگر مورد ارزیابی به ترتیب شامل؛ محتوای اطلاعات چندشکلی (PIC) ۴۵/۰، قدرت تفکیک(Rp) ۷۸/۳، نسبت چندگانه موثر(EMR) ۵۰/۵ و شاخص نشانگر(MI) ۴۷/۲ بود. در جمعیت¬های بررسی شده مقدار گوناگونی ژنتیکی درون جمعیتی بیشتری (۲۵/۰) نسبت به تنوع ژنتیکی بین جمعیتی (۱۳/۰) نشان داده شد. نتایج نشان داد که بیشترین مکانهای مختلف (Na) برای جمعیت سپیدان (۵۶) و بیشترین آللهای موثر (Ne) در دو جمعیت سپیدان (۴۹/۱) و جنو (۴۹/۱) به دست آمد. افزون بر این، بیشترین گوناگونی ژنی (H) در جمعیت سپیدان (۲۷/۰) و گنو (۲۷/۰) مشاهده شد. جمعیت سپیدان دارای بالاترین شاخص اطلاعات شانون(I) (۴۱/۰) و درصد مکان های دارای چندشکلی (۶۷/۷۴) است. جمعیت های مورد بررسی در پژوهش حاضر گوناگونی ژنتیکی کل بالا (Ht)(۳۸/۰)، تنوع ژنتیکی درون جمعیتی(Hs) (۲۵/۰)، تنوع ژنتیکی بین جمعیتی (Dst) (۱۳/۰) و تمایز ژنتیکی متوسط بین جمعیت ها (۳۴/۰Gst = ) را نشان دادند. همچنین جریان ژنی بالا (Nm) بین جمعیتهای مورد بررسی (۹۴/۰) به دست آمد. علاوه بر این ، تجزیه و تحلیل AMOVA گوناگونی ژنتیکی ۷۰% درون جمعیت و ۳۰% میان جمعیت ها را نشان داد.

بهنژادی مولکولی برای بسیاری از گیاهان زینتی با چالش‌های زیادی ازجمله اندازه بزرگ ژنوم، چندگانی و یا نبود منابع ژنتیکی کافی رو­به­رو است. توالی‌یابی نسل بعدی (NGS)، روشی موثر برای گسترش تعداد زیادی از نشانگرهای DNA در یک بازه زمانی کوتاه است. در‌حال‌حاضر، چندشکلی‌های تک نوکلئوتیدی (SNP) به عنوان یکی از محبوب‌ترین نشانگرهای DNA، شناخته می‌شوند و در بسیاری از بررسی‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند. یکی از روش‌هایی که امروزه به کمک نشانگر SNP برای ارزیابی ژرم‌پلاسم گیاهی با ژنوم‌های پیچیده و توالی‌یابی‌نشده نوآوری شده است، روش تعیین ساختار ژنتیکی به کمک توالی‌یابی (GBS) می‌باشد. تا‌کنون، از این روش برای بهنژادی و ارزیابی ژنتیکی ژرم‌پلاسم برخی از گونه‌های گیاهان زینتی از جمله رز، ارکیده و اطلسی استفاده شده است. از میان این بررسی‌ها، یک پژوهش روی ادریسی با هدف بررسی پویش کل ژنومی (GWAS)، ده پژوهش برای بررسی گوناگونی ژنتیکی گونه‌های زینتی مختلف از جمله Gloxinia، ارکیدهDendrobium  و همچنین درختان زینتی Marshall Franklinia alatamaha وCornus florida L.، چهار بررسی برای ساخت و تکمیل نقشه ژنتیکی گیاهانی از جمله رز و اطلسی و سه بررسی برای گسترش نشانگرهای مولکولی در گونه‌های رز، یاس بنفش و ادریسی و یک پژوهش برای بررسی گوناگونی ژنتیکی درون و بین‌گونه‌ای سریش‌های ایران انجام شده است. از این روش می‌توان برای شناسایی گوناگونی ژنتیکی برای ساخت نقشه‌های ژنتیکی لینکاژی با تراکم بالا و کشف نشانگرهای مولکولی لازم در بررسی‌های QTL، GWAS و همچنین برای شناسایی ژن­های نامزد ازجمله ژن‌های کنترل‌کننده‌ فرآیند گلدهی بهره برد. روش تعیین ساختار ژنتیکی به کمک توالی‌یابی با توجه به هزینه کم به ازای هر نشانگر در مقایسه با سایر روش‌های تعیین نژادگان‌ موجود در دنیا و همچنین کارایی و دقت بالا، می‌تواند به شکل گسترده‌ای در بررسی‌های ژنتیکی، توالی‌یابی و بهنژادی گیاهان زینتی مورد استفاده قرار گیرد.